دانشجویان و اساتید دانشگاه فرهنگیان

پیش از آن که بخواهیم نحوه آموزش مهارت خودآگاهی به کودکان را بدانیم، باید بفهمیم که خودآگاهی در کودکان چگونه شکل می گیرد؟
خودآگاهی به صورت ناگهانی رشد نمی کند بلکه این امر به مرور زمان اتفاق می افتد.

به طور کلی خودآگاهی در کودکان دو نوع است:
خودآگاهی خصوصی وقتی است که بچه ها از نکته ای در مورد خود آگاه باشند که دیگران از آن آگاه نباشند. برای مثال، برخی از کودکان وقتی پای تخته می روند دچار دل آشوبه می شوند. اینکه کودک بداند در آن لحظه مضطرب است به معنای خودآگاهی خصوصی است و افراد دیگر نمی توانند متوجه این مسئله شوند.
خودآگاهی عمومی زمانی اتفاق می افتد که بچه ها از چگونگی دیده شدن خود توسط دیگران آگاه هستند. این نوع خودآگاهی دیرتر ایجاد می شود زیرا در این حالت، بچه ها باید درک کنند که دیگران فکرها، احساسات و دیدگاه هایی متفاوت از آن ها دارند. به این امر تئوری ذهن گفته می شود که تا پنج سالگی در کودکان شکل نمی گیرد. خودآگاهی خصوصی و عمومی همراه یکدیگر هستند. آن ها به کودک کمک می کنند که آنچه او در مورد خودش فکر می کند یا احساس می کند و در واقع آنگونه که خودش را می بیند لزوما بدین معنا نیست که دیگران نیز او را همانگونه ببینند.

حال، در گام دوم، لازم است بدانیم که کودکان باید چه مهارت هایی را یاد بگیرند که خودآگاه شوند؟ این مرحله به این دلیل حائز اهمیت است که فعالیت ها و راهبردهای پیشنهادی ما برای آموزش خودآگاهی به کودکان، بر مبنای همین مهارت ها طراحی می شوند.

دانش آموزان برای خودآگاه شدن باید بتوانند:

• احساسات خود را شناسایی کنند.
• به خود صادقانه نگاه کنند.
• نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند.
• و در نهایت از همه این مهارت ها در جهت خودکارآمدی استفاده کنند.

حال وقت آن رسیده که فعالیت و راهبردهای پیشنهادی خود برای آموزش خودآگاهی به دانش آموزان را در ادامه به رشته تحریر درآورم:

پنج فعالیت پیشنهادی برای آموزش خودآگاهی به دانش آموزان
 

1. آگاهی مثبت: از دانش آموزان بخواهید فهرستی از چیزهایی که در مورد خودشان دوست دارند بنویسند. اگر به تلنگر نیاز دارند، چیزی مانند «من شاد هستم» یا «من خلاق هستم» را پیشنهاد دهید. دانش آموزان بزرگ تر را تشویق کنید تا در این باره کمی عمیق تر کاوش کنند (به عنوان مثال علاوه بر نوشتن نکات دوست داشتنی خود، علت دوست داشتن آن ویژگی را نیز بیان کنند). دانش آموزان باید این لیست را در جایی قرار دهند که اغلب مواقع آن را ببینند تا نکات مثبتی را که در خود می بینند تقویت کنند.

2. در مورد چرخه افکار - اعمال - احساسات بحث کنید: چرخه افکار - اعمال - احساسات که منحصر به کنش مثبت است، جزء لاینفک برنامه درسی اجتماعی و عاطفی است. این چرخه نشان می دهد که چگونه افکار منجر به اعمال و اعمال به احساسات می شود، و احساسات نیز دوباره به افکار منجر می شود. موقعیت هایی را توصیف کنید که دانش آموزانتان ممکن است در آن ها قرار بگیرند. درمورد اینکه آن موقعیت ها چگونه ممکن است باعث ایجاد احساس در آنها شود، چگونه و به چه چیزی ممکن است فکر کنند، و چگونه ممکن است بر اساس آن افکار و احساسات عمل کنند، بحث کنید.

3. یک مجله احساسات ایجاد کنید. همانطور که دانش آموزان یاد می گیرند احساسات خود را شناسایی کرده و برچسب گذاری کنند، از آنها بخواهید که یک دفترچه خاطرات یا سررسید داشته باشند. برای دانش آموزان کوچک تر، این دفترچه می تواند با چسباندن شکلک های مربوط به هر احساس تکمیل شود، در حالی که برای دانش آموزان بزرگ تر، می تواند یک مجله دیجیتالی باشد. وقت گذاشتن برای یک «ارزیابی عاطفی» روزانه به دانش آموزان اجازه می دهد تا احساسات خود را درک کرده و کشف کنند.
 

4. هدف گذاری و کار در جهت اهداف: دستیابی به اهداف و مقاصد مرتبط با خودآگاهی به دانش آموزان موفقیت هایی خوشحال کننده می دهد و باور آنها را نسبت به خود تقویت می کند. از دانش آموزان بخواهید یک هدف واقع بینانه تعیین کنند و گام هایی را که می توانند برای رسیدن به آن اهداف بردارند، یادداشت کنند. حتی به عنوان معلم می توانید یک هدف کلاسی برای دانش آموزان در نظر بگیرید که در طول سال برای آن تلاش کنند.

5. دانش آموزان را ترغیب کنید که از نقاط قوت خود استفاده کنند: به دانش آموزان کمک کنید تا نقاط قوت خود را شناسایی کنند. شناسایی چیزهایی که دانش آموزان شما در آن مهارت دارند، یک تصویر مثبت از خود را تقویت می کند. کار برای بهبود نقاط قوت آنها باعث ایجاد اعتماد به نفس می شود و آنها را برای موفقیت آماده می کند. نقاط قوت و ضعف دانش آموزان می تواند از بررسی عملکرد تحصیلی و اخلاقی آنها و یا به کمک تست های شخصیت شناسی مانند MBTI بدست آید. البته این تست ها باید با مشارکت لااقل یکی از والدین انجام شود.

از آنجایی که این فعالیت ها ممکن است در بلندمدت، برای دانش آموزان کسل کننده باشد، بهتر است در این میان، از روش های ناخودآگاه محور و جذاب تر برای دانش آموزان استفاده شود. به عنوان مثال استفاده از انیمیشن های کوتاه یا بلند و همچنین طراحی بازی هایی که به خودآگاهی کمک می کند، می تواند در این زمینه راهگشا باشد. در ادامه دو بازی و یک انیمیشن مفید را به شما معرفی می کنیم:

بازی هایی برای آموزش خودآگاهی به دانش آموزان
 

بازی صندلی داغ: صندلی ای با نام صندلی داغ در میانه ی کلاس قرار دهید و برای بچه ها توضیح دهید که در این بازی، قرار است ویژگی های مثبت دوست مان را به او بگوییم تا حسابی داغ شود. سپس به قید قرعه دانش آموزان را روی صندلی نشانده و از بقیه بخواهید تا ویژگی های مثبتش را به او بگویند. در بسیاری از مواقع انسان ها ویژگی های مثبتی دارند که خودشان از آنها بی خبرند و یا برایشان عادی به نظر می رسد. اما هنگامی که دیگران این ویژگی ها را به آنها گوشزد کنند هم مایه افزایش اعتماد به نفس کودک و هم افزایش خودآگاهی در او خواهد بود.

آشنایی با حالات هیجانی مختلف از طریق عکس یا نمایش پانتومیم :
از کودک در حالات مختلف عکس بگیرید و در مورد حالت او در عکس سوال بپرسید. می توانید از وی بخواهید عمداً حالت هیجانی خاصی را نشان دهد یا اینکه وقتی می خندد، می گرید یا عصبانی است، از او عکس بگیرید. پس از مدتی تصاویر را به او نشان دهید و در مورد آن ها صحبت کنید: «چرا دانش آموز مهربونم اینجا اخم کرده؟ ناراحت بودی؟ چی ناراحتت کرده بود؟ چکار کردی که حالت خوب شد؟». اجازه دهید کودک در مورد افکار و حالات هیجانی اش به طور مفصل صحبت کند. همچنین می توانید از او در مورد حالات و افکار دیگران نیز سوال بپرسید. مثلاً تصاویر کتاب داستان را به او نشان دهید و بپرسید: «چی شد که پسره خوشحال شد و خندید؟ به چی فکر میکرد؟». این کار کمک زیادی به شناسایی افکار و هیجان ها می کند و مسیر خودآگاهی را برای کودک بسیار هموار می نماید. نوع دیگری از این بازی میتواند به صورت اجرای نمایش پانتومیم باشد. بدین صورت که دانش آموزان یک حالت هیجانی را در کلاس اجرا می کنند و سایر دانش آموزان درباره آن احساس به بحث و گفتگو می پردازند.

معرفی انیمیشن برای آموزش خودآگاهی

از مهم ترین مؤلفه های خودآگاهی می توان به شناسایی احساسات و توانایی مدیریت آنها اشاره کرد. یکی از انیمیشن های جالب در زمینه شناخت احساسات و هیجانات مختلف انسان، انیمیشن درونِ بیرون ( Inside Out ) می باشد. این انیمیشن که به داستان زندگی یک دختربچه و چالش های زندگی و مراحل رشد او اختصاص دارد، به طور موازی دنیای درونی او و نحوه به وجود آمدن احساسات و هیجانات مختلف او را به تصویر می کشد. در این انیمیشن پنج کاراکتر به ترتیب نماینده هیجاناتی مانند غم، شادی، خشم، نفرت و ترس هستند و هر یک از این احساسات در موقعیت خاصی کنترل و فرمان ذهن دختربچه را به دست می گیرند و باعث بروز اتفاقات خوب یا بد می شوند. این انیمیشن از آن جهت که کودکان را به شناسایی بهتر احساساتشان رهنمون می شود، در این نوشته پیشنهاد شده است.

البته در صورت کمبود وقت، انیمیشن های کوتاه گزینه های بهتری هستند، که با یک جستجوی ساده در اینترنت می توانید به آنها دسترسی پیدا کنید.

« با تشکر از همراهی شما، امیدوارم که از این مطلب نهایت استفاده را برده باشید »