روش های آموزش در پیش از دبستان: از کودک محوری تا معلم محوری
روش های آموزش در پیش از دبستان و مهد کودک بسیار متعدد و متنوع هستند که ما در مقاله “روش های تدریس (یاددهی-یادگیری) در پیش از دبستان” به بیشتر این روش های تدریس اشاره کردیم. اما از یک منظر می توان روش های آموزش در پیش از دبستان را در دو دسته کلی قرار داد: ۱) روشهای کودک محور و ۲) روشهای معلم محور. یکی از مباحث بحث برانگیز در حوزه روش های آموزش در پیش از دبستان این است که آیا می توان در دوره پیش دبستان و در مهد کودک از روش معلم محور (روش آموزش مستقیم) نیز استفاده کرد؟. در این مقاله قصد داریم تا ضمن معرفی یکی از روش های آموزش در پیش از دبستان که کمتر شناخته شده است یعنی روش تدریس “یادگیری به انتخاب و آغازی گری کودک” اشاره کنیم و پس از آن کاربرد و دلیل استفاده از روش تدریس معلم محور (که در اینجا منظورمان همان روش تدریس یا آموزش مستقیم است) را توضیح دهیم. قبل از معرفی و توضیح ین دو روش ذکر این نکته ضروری است که بهتر است زمانی که از آموزش کودکان خردسال صحبت می کنیم، به جای واژه “تدریس” از “راهبردهای یاددهی-یادگیری” استفاده کنیم که دلیل آن را در مقاله ” روش های تدریس (یاددهی-یادگیری) در پیش از دبستان” توضیح داده ایم. یادگیری به انتخاب و آغازگری کودک زمانی که مربی قصد دارد تا کودکان خودشان کشف کنند، بسازند، بفهمند، استفاده از روش یادگیری به انتخاب و آغازگری کودک (Child initiated learning)، می تواند بسیار مفید و مؤثر باشد. در این روش، کودکان نوع فعالیت و اعمال خودشان را برمی گزینند. کودکان به طور آزاد، تنهایی و مستقل یا یکی دو نفر از دوستانشان در گروه های کوچک به راه های گوناگون و اغلب متفاوت به دست ورزی اشیاء می پردازند و با یکدیگر، تعامل می کنند. در این روش آموزش در پیش از دبستان ، کودک از طریق درگیر شدن عمیق با مسئله ای که خود طرح می کند، از طریق بازی، مفاهیمی را یاد می گیرد. کودک اول که شن بازی می کند با مفهوم اندازه گیری آشنا می شود (ریاضی) و دقت می کند که با آب ریختن روس شن ها چه تغییراتی حاضل می شود (علوم). کودک دیگر، درباره مشاغل مفاهیمی را یاد می گیرد (مطالعات اجتماعی) و به اهمیت ابزارها مثل گوشی تشخیص پزشکی یا فشنارسنج و نظایر آنها پی می برد (فناوری). نقش مربی در این موارد این است که یا در همان زمان، در صورت امکان، یا در وقت برنامه ریزی شده دیگر، کودکان را در زمینه های انتخابیشان کمک کند تا به مفاهیم جدیدتری دست یابند و به درک عمیق تری در هر یک از آنها برسند و دانش و اطلاعات خود در زمینه دالخواهشان را بسط و توسعه دهند (داچ، ۲۰۱۰ ص ۱۷۶) کودک روی میز شن بازی با اشیایی که در اختیار دارد، خاک و شن را از یک ظرف به ظرف دیگر می ریزد و آنها را با هم مخلوط می کند و به بعضی از آنها آب اضافه می کند. کودک، بچه فرضی و عروسک مریض خود را نزد پزشک می برد و از کودکان دیگر می پرسد چه کسی گوشی دارد تا بچه مریض مرا معاینه کند؟ برای مثال، در مورد اول معلم می تواند کودک را در یک مکالمه دونفره درگیر کند تا مفاهیم بیشتر، کمتر، مثل هم، هم اندازه، شل، سفت و نظایر آن را نیز از بازی خود بیاموزد. یادگیری با انتخاب و آغازگری کودک، البته، موضوعی شانسی و خود به خودی نیست. این یادگیری نیز، با برنامه ریزیی معلم به خوبی صورت می گیرد. معلم درباره شکل دهی به این روش آموزش در پیش از دبستان ، فکر می کند و برنامه ای را طراحی می کند و برای اجرای آن برنامه ریزی می کند. او در این برنامه ریزی هم موقعیت رشدی کودکان را در نظر می گیرد و هم هدف آموزش را و از به شکل هدفمند، آنچنان محیط غنی یادگیری را فراهم می کند و فرصت هایی را در اختیار کودکان قرار می دهد که، هرکدام بتوانند به دلخواه و علاقه شخصی خود به فعالیت و تجربه یادگیری بپردازند. ترتیب چیدن میز و صندلی ها و در دسترس قرار دادن ابزارها و اشیای آموزشی همه و همه باید متناسب با هدف ها و علائق دانش آموزان تدارک دیده شوند، به نحوی که حال و هوای محیط یادگیری، خود انگیزه های یادگیری را در کودکان تقویت کند. در این روش از آموزش در پیش از دبستان همچنین، وجود موثر و ارزشمند مربی کنار کودکان بسیار ضروری است. به دلیل آنکه کودکان بنا بر رغبت ها و علائق خود بهتر یاد می گیرند، معلمان متفکر و متعهد که خواستار اجرای برنامه آموزشی هستند، به طور مستمر، فرصت های طلایی را برای ابتکار و خلاقیت های کودکان و کشفیات از طریق یادگیری فراهم می کنند. یادگیری معلم محور اگرچه کودکان از طریق بازی مطالبی را یاد می گیرند، اما تمام تجربیات بازی به یادگیری معنادار منجر نمی شود، در بعضی از موارد و در واقع در بسیاری از موارد، آموزش صریح و مستقیم مربی ضروری است. مواردی هست که آموزش مستقیم معلم محور کارسازتر است. یادگیری معلم محور نیازمند برنامه ریزی دقیق برای مفهوم آموزی و یاددهی مهارت هاست؛ در این آموزش مواد و ابزار های مناسب و لازم باید تدارک دیده شوند. به علاوه باید تصمیم گیری شود که بهترین راه، آموزش در گروه های کوچک یا آموزش به تمام کلاس است. تصور کنید، برای مثال، برنامه ریزی می کنید که کودکان با مواد و ابزارهای خاص کار با چوب را یاد بگیرند. به سبب آنکه امنیت کار در این فعالیت بسیار مهم است، نمی توانید بدون آگاه کردن کودکان نسبت به خطرهای کار به آنها اجازه کار کردن با وسایل چوب بری، چسب و… را یاد بدهید و مقررات و دستورالعمل هایی را که باید در اتاق یا فضای کار رعایت کنند به آنها گوشزد کنید. از طریق این رویه از آموزش در پیش از دبستان ، یعنی آموزش مستقیم معلم، کودکان یاد می گیرند چگونه از اره، چکش، چسب و وسایلی نظیر آن استفاده کنند که خطری آنها را تهدید نکند. آموزش حروف الفبا مثال دیگری از این نوع آموزش در پیش از دبستان است. الفبای آموزی (سوادآموزی) موردی است که دخالت صریح معلم را نیاز دارد. کودکان به خودی خود خواندن و نوشتن حروف الفبا را نمی توانند یاد بگیرند، فردی باید خواندن و نوشتن نامشان را به آنها یاد بدهید. بنابراین در این مورد معلم نمادهای حروف را، به نوعی تهیه کند و آنها را یکی یکی روی تابلوی مغناطیسی می چسباند. یاددهی حروف را می تواند با حروف اول اسامی کودکان یاد دهد. آموزش در پیش از دبستان با روش معلم محور، همچنین در مواردی که درباره آن از قبل برنامه ریزی نشده است نیز قابلیت کاربرد دارد. برای مثال، وقتی کودکان از یک گردش بیرون از محیط کلاس و مدرسه برمی گردند و درباره مشاهدات و پژوهش ها و گردآوری های خودشان صحبت می کنند، معلم می تواند نمونه هایی از آنچه بچه ها آورده اند مثل برگ های درختان، سنگ ها و امثال آن را در معرض دید همه کودکان قرار دهد، درباره هریک از آنها صحبت کند و دانش و اطلاعات لازم را در اختیار آنها قرار دهد. هروقت معلم احساس کند که می خواهد حقایقی را به کودکان یاد بدهد که یادگیری آنها از عهده خودشان برنمی آید، می تواند به آموزش مستقیم بپردازد. زیرا زمانی که معلم از روی عمد برای آموزش مستقیم برنامه ریزی می کند، مثل زمانی که خطرهای کار با بعضی از ابزارها را گوشزد می کند و طرز کار ایمن با آنها را یاد می دهد و چه وقتی که بنا بر موقعیت پیش آمده، بدون برنامه قبلی آموزش می دهد، مثل فرصت های طلایی که برای آموزش پیش می آید، رویه آموزش مستقیم و معلم محور، بهترین روش برای یاددهی اطلاعات و دانش پایه به کودکان است. یک مثال آموزش در پیش از دبستان با روش مستقیم پویا: «ما یک ماشین خاک برداری دیدیم.» معلم: «درست است، اسم آن ماشین بولدوزر است.: مریم: «بیل هم دیدیم» سپیده: «از جلوی یک باشگاه ورزشی رد شدیم.» امین: « ورزشکاران به باشگاه می رفتند.» علی: «کارگران با بیل خاک بر می داشتند.» معلم فکر می کند این یک فرصت طلایی برای آموزش حرف «ب» و صدای آن است و می گوید بچه ها به آنچه روی تخته می نویسم توجه کنید و می نویسد: بولدوزر بیل باشگاه معلم: با اشاره به هریک از کلمات با تاکید بر صدای «ب» می خواند و می گوید: «با من تکرار کنید»، و می پرسد چه چیزی را در این کلمات مشترک می بینید؟ کودکان پاسخ می دهند: “ب”. مربی می گوید درست است همه این کلمات با حرف “ب”شروع می شوند. سپس می گرید: اگر گفتید اسم کدام یک از بچه ها با حروف «ب» شروع می شود؟ همه می گویند؟ «بهزاد، بهرام، بهنام، بهروز.» مربی می گوید: «آفرین»
اساتید و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خوزستان سایت حاضر را با هدف اشتراک دانش و تجربه در زمینه رشته های مختلف دانشگاه فرهنگیان راه اندازی نمودند. هدف آن است که دانشجویان ورودی هر سال این مرکز با همکاری با اساتید خود در دروس مختلف ، کتب علمی، فایل های تدریس، پروژه های علمی دانشجویی انجام شده، تجارب و خاطرات خود از آموزش دانش آموزان، محتواهای علمی و مفید، معرفی سایت های مورد نیاز حرفه معلمی و.... را با هدف کمک به آموزش و پرورش( سیاست گذارن/ معلمان / مدیران/ معاونین) و دانشگاه فرهنگیان( اساتید/ مدیران/ معاونین و دانشجو معلمان و مهارت آموزان ماده 28) به اشتراک بگذارند.