طراحی آموزشی، فرایندی پیچیده و چندوجهی است که هدف آن، ایجاد تجربیات یادگیری مؤثر و جذاب برای دانشآموزان است. این فرایند شامل مراحل مختلفی از تحلیل نیازها و اهداف یادگیری تا ارزیابی اثربخشی آموزش میشود. در این پست، به برخی از جنبههای کلیدی طراحی آموزشی میپردازیم:
1. تحلیل نیازها: قبل از هر چیز، باید نیازهای یادگیرندگان را به دقت بررسی کرد. این نیازها میتوانند شامل دانش پیشین، مهارتها، سبکهای یادگیری و اهداف یادگیری باشند. تحلیل نیازها به ما کمک میکند تا محتوای آموزشی، روشهای تدریس و ابزارهای ارزیابی مناسب را انتخاب کنیم.
2. تعیین اهداف یادگیری: اهداف یادگیری باید به صورت واضح، قابل اندازهگیری و دستیافتنی تعریف شوند. این اهداف باید نشان دهند که دانشآموزان پس از اتمام دوره آموزشی چه مهارتها و دانشهایی را کسب خواهند کرد. استفاده از روشهای تدوین اهداف مانند مدل بلوم میتواند در این زمینه بسیار مفید باشد.
3. انتخاب محتوا و روشهای تدریس: محتوا باید با اهداف یادگیری و نیازهای یادگیرندگان همخوانی داشته باشد. انتخاب روشهای تدریس مناسب نیز بسیار مهم است. روشهای تدریس متنوعی وجود دارد که میتوان با توجه به محتوا، اهداف و ویژگیهای یادگیرندگان از آنها استفاده کرد. مثلاً روشهای فعال یادگیری مانند یادگیری مشارکتی، حل مسئله و پروژه محور میتوانند بسیار مؤثر باشند.
4. طراحی فعالیتهای یادگیری: فعالیتهای یادگیری باید جذاب، چالشبرانگیز و مرتبط با اهداف یادگیری باشند. این فعالیتها میتوانند شامل تمرینها، پروژهها، بازیها و بحثهای گروهی باشند.
5. انتخاب ابزارها و منابع آموزشی: انتخاب ابزارها و منابع آموزشی مناسب نیز بسیار مهم است. این ابزارها میتوانند شامل کتابها، نرمافزارها، فیلمها و وبسایتها باشند.
6. ارزیابی یادگیری: ارزیابی یادگیری به ما کمک میکند تا اثربخشی آموزش را بسنجیم و در صورت نیاز، تغییرات لازم را در طراحی آموزشی اعمال کنیم. روشهای ارزیابی متنوعی وجود دارد که میتوان از آنها استفاده کرد. مثلاً آزمونهای کتبی، پروژهها، ارائهها و مشاهدات میتوانند به عنوان روشهای ارزیابی مورد استفاده قرار گیرند.
ملاحظات مهم:
* انعطافپذیری: طراحی آموزشی باید انعطافپذیر باشد تا بتوان آن را با توجه به نیازهای یادگیرندگان و شرایط مختلف تغییر داد.
* خلاقیت: خلاقیت در طراحی آموزشی میتواند به ایجاد تجربیات یادگیری جذاب و مؤثر کمک کند.
* توجه به تفاوتهای فردی: طراحی آموزشی باید تفاوتهای فردی یادگیرندگان را در نظر بگیرد و برای همه دانشآموزان فرصت یادگیری برابر فراهم کند.
الگوی عمومی طراحی آموزشی(ADDIE)
مقدمه
طراحي آموزشي، پيش بيني و تنظيم رويدادهاي آموزشي بر اساس اهداف، محتوا و امکانات موجود با توجه به ويژگيها و ساخت شناختي فراگیران است. طراحي آموزشي، خواه مربوط به يک دروه کامل يا به يک جلسه ي آموزشي باشد، از اهميت خاصي برخوردار است. تاکنون الگوهای متفاوت طراحی آموزشی توسط متخصصان تعلیم و تربیت تدوین و در اختیار دست اندر کاران آموزش قرار گرفته است. « الگوی عمومی طراحی آموزشی ADDIE» چندين دهه براي طراحي سيستمهاي كارآموزي و تربيت كاركنان مورد استفاده قرارگرفته است. تقریباً همه ي الگوهاي نظام مند طراحي آموزشي كه در حال حاضر مورد استفاده قرار مي گيرند، بر الگوي عمومي طراحي آموزشي مبتني هستند. ( كيد و سانگ،2008)
با اين حال، امروزه الگوي عمومي طراحي آموزشي، به عنوان الگويي نظام مند شناخته مي شود. اين الگو به معلمان و طراحان آموزشي اطمينان ميبخشد كه آموزش و يا فراورد ههاي آموزشي آنان، اثربخش است. متخصصان طراحي آموزشي، اين الگو را نوعي الگوي عمومي يا عام مي دانند؛ شايد به اين دليل كه:
1) ساده است و تقريباً همه ي مؤلف ههايي كه در ساير الگوهاي طراحي آموزشي وجود دارد، درآن يافت مي شوند.
2) در تمامي رويكردهاي يادگيري قابل استفاده است. به عبارت ديگر، اين الگو را مي توان براساس مفروضه هاي رويكردهاي متفاوتي چون رفتارگرايي، شناخت گرايي و ساختن گرايي به كار گرفت.
3) براي هر نوع آموزش اعم از عمومي، تخصصي، فني و نيروي انساني قابليت كاربرد دارد.
4) تمام حيطه هاي يادگيري اعم از شناختي، رواني- حركتي و عاطفي، و انواع بازد ههاي يادگيري را زير پوشش قرار می دهد.
5) برای هر نوع يادگيري اعم از سنتي و الكترونيكي، قابل استفاده است.
عناصر و مؤلفه هاي الگو:
بسياري از الگوهاي طراحي آموزشي بر پايه ي الگوي عمومي طراحي آموزشي بنا شده اند. اين الگو از عناصر زير تشكيل شده است.
1- تحليل 2. طراحي 3. تهيه 4. اجرا 5. ارزشيابي
بر اين اساس، براي طراحي آموزشي بايد پنج مرحله يا گام راطي كرد كه هر گام، براي گام بعدي خود به منزله ي نوعي درونداد تلقي می شود. در صورتي كه هد فها تحقق نيابد، نظام بايد اصلاح الگوي شود.
مرحله اول: تحلیل
در این مرحله ، اطلاعاتی در باره مخاطبیان ، نیازهای یادگیریريا، بودجه، محدودیت های موجود و ..... جمع آوری می شود.به طور خلاصه طراح آموزشی در مرحله تحلیل با سوالات زیر مواجه می باشد.
مخاطبان چه كساني هستند؟
نياز يادگيري آ نها چيست؟
تا چه اندازه بودجه در اختيار ما قرار دارد؟
به چه رو شهايي مي توان آموزش را ارائه كرد؟
محدوديتهاي موجود كدام اند؟
چه موقع پروژه باید پایان پذيرد؟
شاگردان باید چه کاری انجام دهند تا مشخص شود که به شایستگی های مورد نظز دست یافته اند؟
مرحله دوم: بیان طراحی
عمد ه ترين فعالیتی که در این مرحله انجام می شود، انتخاب مناسب ترین محیط آموزشی متناسب با هدف هاست.
در این مرحله طراح آموزش طرح مبسوطي از آموزش را تدارك ميبيند كه شامل انتخاب روشها و رسانه هاي آموزشي، و تصميم گيري درباره ي راهبردهاي آموزشي است. همچنین هدف های عینی، آزمون و طرح آموزش نیز در این مرحله صورت می گیرد.
مرحله سوم: تهیه
انتخاب يا تدارك رسانه ها و مواد آموزشي مورد نياز، و تصميم گيري درباره ی فعالیتهای گروهی یا انفرادی، ازجمله فعالیتهای این مرحله به شمار می رود.
یکی از کارهای مهمی که در این مرحله باید صورت بگیرد تهیه کتابچه ، بروشور، راهنما یا سی دی های کمک آموزشی است که در هنگام اجرای برنامه باید در اختیار فراگیران قرار بگیرد.
مرحله چهارم: اجرا
اجرای آموزش و پشتیبانی از برنامه آموزشی و همچنین رفع مشکلات فنی از عمده ترین فعالیتهای این مرحله به شمار می رود.
در هنگام اجرای برنامه ممکن است مشکلاتی به وجو د آید مثلا رسانه های آموزشی مورد نظر به خوبی مورد استفاده قرار نگیرند.یا فعالیتهای گروهی به خوبی صورت نپذیرد. در این گونه مواقع معلم باید با حفظ خونسردی در صدد رفع مشکلات برآید و همواره مواد و روش های جایگزین را در نظر داشته باشد.
مرحله پنجم:ارزشیابی
ارزشيابي فرايندي مستمر است كه از مرحله ي تحليل آغاز مي شود و در سرتاسر فرايند طراحي آموزشي ادامه دارد، در مرحله ارزشیابی طرح آموزشی از همه ابعاد بررسی می شود. (ارزشیابی از عملکرد فراگیران، رسانه ها و روش ها ، فرآیند آموزشی، باز بینی و اصلاح))
همچنین اجرای آزمون های لازم برای اطمینان از کسب معیرهای آموزشی و ارزشیابی پایانی برای سنجش برون داد دوره ی آموزشی و بررسی اعتبار برنامه از فعالیتهای این مرحله می باشد.
طراحی آموزش براساس الگوی MMS
مراحل الگو
فعالیت های طراحی آموزشی
فعالیتهای ارزشیابی
تعیین اهداف یادگیری
هدف کلی:
آشنایی با شکل وصدای نشانه س
هدف جزئی:
آشنایی باشکل نشانه س وتلفظ صحیح آن
شناخت محل قرارگرفتن آن درکلمات
یادگرفتن کلماتی که با س نوشته میشوند.
دانستن محل قرارگرفتن آن درجدول الفبا
تشخیص نشانه س درکلمات
درک کاربرد نشانه س غیراخروس آخر درکلمات
ازدانش آموز انتظار میرود در پایان درس بتواند:
هدف رفتاری:
دانش آموز بتواند ١٠ کلمه نام ببرد که اول ووسط واخران نشانه س میباشد. (دانش-شناختی)
دانش آموز بتواند تشخیص دهدکه کلمه س در کدام قسمت کلمات درس قراردارد. (کاربرد - شناختی)
دانش آموز باعلاقه به شعرو داستان های خوانده درکلاس توجه کند(آمادگی-عاطفی)
دانش اموزبتواند بدون راهنمایی معلم املای کلماتی که معلم ازاومیخواهدرابدرستی بنویسد. (عادی شدن - روانی حرکتی)
دانش آموز بتواند کلمات درس رابخوبی صداکشی کند. (عادی شدن - روانی حرکتی)
١-آیا اهداف کلی وجزئی ورفتاری به درستی انتخاب شده است؟
٢-آیا اهداف معیارمناسبی برای سنجش دانش آموزان دارند؟
٣-آیا اهداف درسطوح مختلف طراحی شده اند؟
۴-آیا درنوشتن اهداف رفتاری شرایط آن بدرستی مشخص شده است؟
۵-ایااهداف قابلیت تحقق دارند؟
تحلیل یادگیرنده و محیط
تحلیل یادگیرنده
درکلاس من ٢٠دانش آموز دختر حضور دارد که میانگین سنی آنها ۶ تا ۷ سال می باشد همه دانش آموزان از نظر جسمی خداراشکر سالمند و مشکلی ندارند و از نظر استعداد و توانایی هر کدام از آنها استعداد خاصی دارد و خوشبختانه بچههای کلاس مطالب را زود یاد میگیرند و با تکرار و تمرین بر درس مسلط می شوند دانش آموزان در سطح اقتصادی متوسطی قرار دارند اما یک نفر از آنهاوضع آن چندان مناسبی ندارد پس باید این نکات را در تدریس تکالیف و همینطور ارتباط با آنها در نظر بگیرم. پدر یکی از دانش آموزان در یکی از ادارات دولتی شهرستان کارمند است و میتوانیم گاهی در پیشبرد کلاس مباحث از کمک ایشان استفاده کنیم. همه دانشآموزان دارای اعتماد به نفس بوده به جز یک نفر از آنها که وضعیت اقتصادی خوبی هم نداشت معمولاً در فهمیدن درس و نوشتن تکالیف از بقیه عقب تر است و مجبورم وبااو بیشتر کار کنم و وقت بیشتری بگذارند و متاسفانه برخلاف والدین دیگر بچهها که همکاری بسیار بالایی با مدرسه دارند والدین این دانش آموز تا حالا به مدرسه نیامده و هیچ ارتباطی با مدرسه ندارند و این عدم همکاری آنها کارم را خیلی سخت کرده است. از آنجایی که بچهها در این سن در مرحله عملیات عینی قرار دارند پس باید قسمت بزرگی از آموزش از طریق محسوسات صورت بگیرد.
تحلیل محیط یادگیرنده
برای تدریس این درس محیط کلاس را انتخاب میکنیم چون هم تخته سیاه دارد و به راحتی میتوانند ازجدول شهرک الفبا و جدول دوستی استفاده کنم و همینطور بچهها روی صندلیهای کلاس برتر می تواند سرمشق نشانه س را در دفتر بنویسند.
١-ایامن بدرستی شاگردانم راتحلیل کرده ام؟
٢-ایاانهامطالب آموخته شده درمورد حرف س رابه خاطردارند وانهارابخوبی یادگرفته اند؟
٣-آیابه خصوصیات ذهنی ویادگیری دانش آموزان بخوبی توجه کرده ام؟
۴-آیا محیط یادگیری رابخوبی تحلیل کرده ام؟
۵-آیا محیط کلاس بهترین محیط برای تدریس میباشد وازمحیط دیگری نمیتوان استفاده کرد؟
۶-ایابه تفاوت های فردی دانش آموزان توجه کرده ام؟ وانهارادرتدریسم لحاظ کرده ام؟
٧-ایا به نیازاستراحت وغذای وتفریح دانش آموزان بخوبی توجه شد؟
٨-ایا درمحیط کلاس امکان یادگیری فعال فراهم میشود؟
تهیه راهبرد آموزشی
روش قصه گویی ساده وروش پرسش وپاسخ
چیدمان کلاس به صورت پنج نیمکت دونفره در وطرف کلاس
١- آیا با توجه به محتوای درس روش مناسب اجرا کردهام؟
٢- آیا میتوانم به شما از بهتری برای این مطالب به کار ببرم؟
٣- آیا استفاده از این روش به یادگیری بهتر به دانش آموزان کمک می کند؟
۴- آیا دانش آموزان در حین آموزش فعالیتی انجام میدهند که یادگیری محتوا با آنها کمک کند؟
۵-آیا چینش صندلی های کلاس مشکلی د یادگیری دانش آموزان ایجاد نمیکند؟
انتخاب روش و ابزار آموزشی
کتاب درسی، تخته، گچ، نشانه س که باکاغذرنگی درست شده،سبد، سیب لوحه آموزشی فلش کارت جدول الفبا
١- آیا با این وسایل تدریس مفهوم مورد نظر خواهد بود یا نیاز به وسایل و رسانههای بیشتری است؟
٢- آیا تهیه وسایل برای دانش آموزان آسان خواهد بود؟
٣- آیا این ابزار ها موجود می باشند یا باید آنها را ایجاد و تولید کنیم؟
۴- آیا با توجه به امکانات محدودی که دارند ابزارهایی که استفاده کردهام مقرون به صرفه و در دسترس هستند؟
۵- آیا ابزارهای انتخاب شده در محیط باعث تسهیل یادگیری می شوند؟
۶- آیا رسانه ها و ابزاری که در این درس به آنها نیاز داریم قابل تهیه می باشند؟
طراحی و تهیه محیط یادگیری
عکس ها وتصویری که س دارندراروی دیواروتخته نصب میکنیم. جدول الفبارااماده کرده کلاس رابرای تدریس تجهیزمیکنیم.
١-آيا ساختار محیط یادگیری متناسب برااهداف من طراحی شده است؟
٢-آیا ابزارهای انتخاب شده موجب تسهیل یادگیری میشود؟
٣- آیا سازماندهی کلاس از لحاظ چیدمان صندلی و گروه بندی به خوبی انجام شده است؟
٣-ایانصب تصاویر در کلاس به خوبی صورت گرفته ودر دید همه دانشآموزان قرار دارد؟
تهیه طرح ارزیابی
ارزشیابی تشخيصی
ازدانش آموزان میپرسیم که نشانه م راخوب یادگرفته اندیانه؟
وچندکلمه میگوییم وازبچه هامیپرسیم که نشانه م درکجای این کلمه شنیده میشود؟ اول وسط یا ٱخر؟ (بصورت شفاهی)
ارزشیابی تکوینی
ازبچه ها میخواهیم کلمات جدید درس رابخواندد. وکلمات راصداکشی کنند.
همینطور ورازانهامیخواهیم چندکلمه بگویند که درآن ها س باشد. (شفاهی)
ارزشیابی پایانی
متن درس جدید را روخوانی کنند.
چند کلمه هم آغاز با (سـ س) نام ببرند.
باکلمات جدیدی که آموخته اند جمله بسازند.(شفاهی وکتبی)
١- آیا ابزار مناسبی برای سازمان سنجش یادگیری انتخاب کردهام؟
٢- آیا انتظارات متناسب با آدرس مورد نظر می باشد؟
٣-آیا انتظارات خواسته شده در حد دانش آموزان کلاسم نمیباشد
۴- آیا از اطلاعات ورودی و پیش نیاز دانش آموز به درستی ارزیابی به عمل آمده است؟
۵- آیا پرسشهای طرح در سطوح مختلف یادگیری طراحی شده است ؟
-۶ آیا آنچه از دانشآموزان انتظار دارند به خوبی به دانش آموزان آموزش داده ام؟
٧- بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی تکوینی و پایانی بیشترین فهم کمترین فرم دانش آموزان در کدام ماه است ؟
٨-آیا نتایج ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان به خوبی تحلیل شده است؟
اجرا
معلم باخوشرویی واردکلاس میشودوبادانش آموزان سلام واحوالپرسی کرده وحضورغیاب انجام میدهد. وعلت غیبت دانش آموزان رامی پرسد. ابتدا ازدانش آموزان درمورددرس قبل میپرسد که ایاخوب یادگرفته اند وازآنها میخواداملای م رادرهوابنویسند. بعدمیگویدم غیراخر مثل….. وموم آخر مثل…. وبچه ها جواب میدهند بعدازاینکه مطمئن شدبچه هادرس قبل رایا گرفته اند درس جدیدراشروع میکند.
ومیگوید بچه هاشهرک الفباامروزیک مهمان جدیددارد. ومیخواییم ببینیم این مهمان کیه. بعد شروع میکنیم برای دانش آموزان به قصه گویی وازبچه هامیخواییم بادقت به این قصه گوش بدهند.
مراحل روش روش قصه گویی :
١-تدوین اهداف:
آموزش نشانه س به دانش آموزان وجایگاه آن درجدول الفبا
واشنایی بانحوه نوشتن نشانه س
٢-انتخاب نوع قصه:
قصه ساده
٣-ساخت قصه:
یکی نبود. غیر از خدای مهربون هیچ کس نبود.
س حوصله اش سر رفته بود. دلش می خواست بازی کند. از خانه رفت بیرون.
دوید و دوید تا به سر کوه رسید. سر کوه، یک سنگ پشت را دید.
س به سنگ پشت گفت:آهای سنگ پشت! می آیی بازی کنیم؟
سنگ پشت گفت:چه بازی؟ س گفت: بازی گردو شکستم
سنگ پشت قبول کرد. بازی شروع شد س گفت: س گفت:گردو، سنگ پشت گفت : شکستم وایییییی زدم دندانت را شکستم
س داد زد: آی دندانم وای دندانم
سنگ پشت هول شد. گفت: تو خودت گفتی بازی کنیم
س گفت: اما تو٣ دندان من را شکستی
سنگ پشت گفت:حاال گریه نکن. من خودم می برمت دکتر. بپر روی سنگم بشین تا برویم
س نشست روی سنگ پشت . سه سال و سه ماه و سه هفته و سه ساعت طول کشید
تا به دکتر رسیدند. آن موقع س ٣دندان خوشگل وزیبا دوباره در آورد. خندید و گفت:برگردیم. دیگه دکتر نمی خواهم.
وبه بچه میگوییم پس بچهوهاامروزمیخواهیم نشانه س رویا
رایادبگیریم س غیراخر س آخر. سپس دوشکل غیراخرواخراین نشانه را روی تخته مینویسیم. وبرای دانش آموزان شعرنشانه س رامی خوانیم.
۴-اجرای روش:
یکی بود یکی نبود. غیر از خدای مهربون هیچکس نبود. س حوصلش سر رفته بود. دلش میخواست بازی کند و از خانه بیرون رفت. دوید و دوید تا به سر کوه رسید. سر کوه یک سنگ پشت رادید. س به سنگ پشت گفت آهای سنگ پشت میایی باهم بازی کنیم؟
سنگ پشت گفت:چه بازی؟ س گفت :بازی گردوشکستم. سنگ پشت قبول کرد بازی شروع شد
س گفت :گردو، سنگ پشت گفت شکستم وایییییی دندان راشکستم. س دادزد واییییییددندانم وایییی دندانم. سنگ پشت هول شدوگفت :توخودت گفتی بیابازی کنيم. س گفت:اماتودندان های مراشکستی. سنگپشت گفت: حالا گریه نکن. من خودم میبرمت دکتر بپرروی سنگم بشین تا برویم. س نشست پشت سنگ پشت. و۳ سال و ۳ ماه و ۳ هفته و سه ساعت طول کشید تا به دکتر رسیدند آن موقع۳س دندان خوشگل و زیبا در آورده بود. خندید و گفت و دیگر دکتر نمی خواهم.
به بچهها میگوییم پس نشانه س راامروز میخواهیم یاد بگیریم. نشانه س غیرآخر وس اخروشکل س غیراخروس اخر را روی تخته می نویسیم و برای دانش آموزان شعر نشانه را میخوانیم. بعدازخواندن شعر طرزنوشتن س رابه بچه ها یادمیدهیم وبه انهاسرمشق س مدهیم. تادردفترهایشان بنویسند. بعدازاینمه بچه هاشکل نوشتاری س رایادورفتند میرویم سراغ کتا ب بخوانیم ودرس کلاس رابازمیکنیم. وازبچه هامیخواهیم تصاویری که دراین صفحه رامیبینندرانام ببرند. سپس برای بجه هاصداکشی کرده وجمله هارامیخوانیموانهاراانقدرتکرارمیکنیم تابچه هاشکلشان رایادبگیرند. وبعدازان ازبچه هامیپرسیم س مثل….. دادانش اموزانی بایدکلماتی رابگویندکه درانهاس دارد.
۵-نتیجه گیری:
به دانش آموزان میگوییم پس بچه هاامروزچی یادگرفتیم بچه هامیگویندس وکلماتی که س دارندرانام میبرندوصداکشی میکنند.
١- آیا در این مرحله یادگیری به درستی صورت گرفته است؟
٢- آیا در پایان در جمعبندی خوبی ادرس انجام داد انجام دادهام؟
۳- آیا انگیزه لازم برای توجه به در دانشآموزان ایجاد شد؟
۴- آیا توانسته اندفراگیران را در طرح خوبی درگیر کنم؟
۵ -مطالبه شیوه ساده و قابل فهم تعریف شد؟
۶ -روش های انتخابی به درستی به کار برده شدند؟ ۷- چه نوع تکالیفی برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و دانش آموزان چگونه عمل کردند
اساتید و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خوزستان سایت حاضر را با هدف اشتراک دانش و تجربه در زمینه رشته های مختلف دانشگاه فرهنگیان راه اندازی نمودند. هدف آن است که دانشجویان ورودی هر سال این مرکز با همکاری با اساتید خود در دروس مختلف ، کتب علمی، فایل های تدریس، پروژه های علمی دانشجویی انجام شده، تجارب و خاطرات خود از آموزش دانش آموزان، محتواهای علمی و مفید، معرفی سایت های مورد نیاز حرفه معلمی و.... را با هدف کمک به آموزش و پرورش( سیاست گذارن/ معلمان / مدیران/ معاونین) و دانشگاه فرهنگیان( اساتید/ مدیران/ معاونین و دانشجو معلمان و مهارت آموزان ماده 28) به اشتراک بگذارند.