عناصر برنامه درسی

عناصر برنامه درسی (Curriculum Elements) به اجزای اصلی و بنیادینی اشاره دارند که در طراحی، تدوین و اجرای یک برنامه درسی نقش دارند. این عناصر عبارتند از:

1. اهداف

اهداف بیانگر نتایج مورد انتظار از فرآیند یاددهی-یادگیری هستند.

اهداف می‌توانند در سطوح مختلف (آموزشی، پرورشی و رفتاری) و با توجه به نیازهای یادگیرندگان و جامعه تدوین شوند.

2. محتوا

محتوای برنامه درسی شامل اطلاعات، مفاهیم، اصول و مهارت‌هایی است که باید به فراگیران منتقل شود.

محتوا باید بر اساس اهداف آموزشی و نیازهای فراگیران انتخاب و سازماندهی شود.

3. روش‌های تدریس

روش‌ها و فنون تدریس ابزارهایی هستند که معلمان از آن‌ها برای انتقال محتوا و تحقق اهداف آموزشی استفاده می‌کنند.

این روش‌ها می‌توانند شامل روش‌های سنتی (مانند سخنرانی) یا روش‌های نوین (مانند یادگیری مشارکتی، پروژه‌محور و اکتشافی) باشند.

4. فعالیت‌های یادگیری

فعالیت‌های یادگیری شامل فعالیت‌هایی هستند که دانش‌آموزان در فرآیند یادگیری انجام می‌دهند تا به اهداف آموزشی برسند.

این فعالیت‌ها باید متناسب با سن، سطح توانایی و نیازهای فراگیران طراحی شوند.

5. منابع و مواد آموزشی

منابع و مواد آموزشی شامل کتاب‌های درسی، نرم‌افزارهای آموزشی، فیلم‌ها، محتواهای دیجیتال، ابزارهای کمک‌آموزشی و غیره هستند.

این منابع باید به عنوان ابزاری برای تسهیل فرآیند یادگیری به کار گرفته شوند.

6. ارزشیابی

ارزشیابی فرآیند سنجش میزان تحقق اهداف برنامه درسی است.

انواع ارزشیابی شامل ارزشیابی تشخیصی، تکوینی (فرایندی) و نهایی (پایانی) است که برای بهبود فرآیند یادگیری و تدریس به کار می‌رود.

این عناصر به‌طور هماهنگ و منسجم در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا برنامه درسی اثربخش طراحی و اجرا شود.

الگو های برنامه درسی

سینا معبودی باویل علیائی درس اصول و برنامه ریزی درسی گروه ۲۱

برنامه‌ریزان درسی به منظور تدوین برنامه‌های درسی از الگوهای مختلفی استفاده می‌کنند که در این میان، آدامز (Adams, 1988) دو الگوی اصلی برای برنامه‌ریزی درسی نام برده است که کاریرد بیشتری دارد: الگوی مبتنی بر هدف و الگوی تعاملی (محسن پور، 1377)

الگوی برنامه‌ریزی مبتنی بر هدف
الگوی برنامه‌ریزی درسی مبتنی بر هدف (The Objective Based Model) یا الگوی عقلایی (Rational Model) عبارت است از مجموعه‌ای از اصول یا فنون استراتژیک برای رسیدن به هدف معین. در این الگو، برنامه‌ریزی درسی شامل مجموعه‌ای از روشها تلقی می‌شود و در برنامه‌ریزی تلاش می‌شود تا مشکلات و نیازها و اهداف را شناسایی و سپس برنامه‌ای مناسب برای آن تدوین شود. تعیین اهداف آموزشی و درسی محور برنامه‌ریزی در این الگو است که توسط رفتارگرایان در یادگیری حمایت می‌شود.
این الگو معمولاً بر اساس پیشنهاد تایلر انجام می‌گیرد. طبق پیشنهاد تایلر برنامه‌ریزان درسی برای تدوین هدفها باید از سه منبع مهم به نام ماهیت فراگیران، جامعه و ماده درسی (ساختار دانش) استفاده کنند. آنگاه هدفهای تدوین شده باید از دو صافی فلسفه مسلط اجتماعی و روانشناسی یادگیری برای گزینش دقیق هدفها عبور کنند. گام بعدی که انتخاب تجربیات یادگیری یا به عبارت دیگر محتوای برنامه درسی است باید بر اساس اهداف انتخاب شده و در نظر گرفتن تجربیات گذشته فراگیران تهیه و تدوین گردد. علاوه بر آن، محتوای انتخاب شده و تجربیات یادگیری باید سازماندهی شود، به گونه‌ای که مفاهیم، ارزشها و مهارت‌ها مانند حلقه‌های زنجیر کنار هم قرار گیرند. در مرحله بعدی روش تدریس و بقیه اجزای برنامه درسی انتخاب می‌شود. تعیین ارزشیابی در فرایند برنامه‌ریزی درسی گام بسیار مهمی است که در آخرین مرحله انجام می‌شود. تایلر عنوان می‌کند که معلمان برای پی بردن به اینکه آیا فراگیران به تجربه‌های یادگیری رسیده‌اند یا خیر و برنامه‌ریزان درسی دریابند که آیا تجربه‌ها سازمان‌دهی شده باعث تحصیل هدف‌ها شده‌اند یا خیر باید از شیوه‌های مختلف ارزشیابی استفاده نمایند. (ابراهیمی 1377، ص 20)
طرفداران این الگو معتقدند که تعیین هدفها اولین گام اساسی در برنامه‌ریزی درسی به شمار می‌رود و تدوین آنها کار آسانی نیز نیست. دشواری این کار در این است که سایر مراحل برنامه‌ریزی درسی وابسته به آن است و از طریق آن تعیین و تعریف می‌شود. آنان معتقدند تنها زمانی که هدفها به روشنی و با دقت تعیین شده باشد، می‌توان محتوا و روش تدریس را تهیه و تعیین و سازماندهی نمود. ارزشیابی، نیز فرایندی است که مشخص می‌سازد چه مقدار از هدفها به وسیله محتوا و روشها تحصیل شده‌اند. برنامه‌های درسی بابیت، چرترز، تایلر، تابا، سیلور و الکساندر، هاکینز از جمله الگوهای مبتنی بر هدف تلقی می‌شود.
یک مثال برای برنامه‌ریزی درسی از طریق الگوی مبتنی بر هدف ارائه می‌شود. اگر هدف آموزشی در جلسه اول کلاس تربیت بدنی آموزشی گرم کردن و توضیح ضرورت آن (در حیطه شناختی و روانی حرکتی) باشد، هدف رفتاری زیر را می‌توان برای آن در نظر گرفت:
گام اول: تعیین هدف
هدف رفتاری: فراگیران در پایان درس حرکات ویژه گرم کردن را به طور صحیح و کامل در زمان مناسب انجام دهند.

گام دوم: انتخاب محتوا و سازماندهی آن
محتوا یا تجربیات یادگیری با توجه به هدف است، که در این مثال شامل حرکات ویژه گرم کردن است.

گام سوم: تعیین روش تدریس
در این مرحله روش تدریس برای مثال روش پرسش و پاسخ انتخاب می‌شود.

گام چهارم: تعیین بقیه اجزای برنامه درسی
در این مرحله دیگر اجزای برنامه درسی در نظرگرفته می‌شود.

گام پنجم: تعیین روش ارزشیابی
آخرین جزء برنامه درسی تعیین روش ارزشیابی است. در این مرحله تعیین می‌شود، برای مثال (.............) دانش‌آموز در حین تمرین.

الگوی برنامه‌ریزی درسی تعاملی
در الگوی برنامه‌ریزی درسی تعاملی (Interactional) فرایند تدریس در الگوی برنامه‌ریزی درسی تعاملی به صورت قالبی و از پیش تعیین شده نیست، بلکه به صورت یک جریان پویا در نظر گرفته می‌شود. شناخت‌گرایان در یادگیری از این الگوی برنامه‌ریزی درسی حمایت می‌کنند.
تفسیر و عمل و مبادله اطلاعات و تعامل بین افراد و نظام و محیط در این الگو مورد تأکید می‌باشد. طبق این الگو، برنامه‌ریزی کوششی است به منظور وساطت بین عمل و نظر. برنامه‌ریزی به مجموعه‌ای روشهای منطقی و دارای توالی منظم گفته نمی‌شود، بلکه عبارت است از تعامل، تفسیر، تصمیم‌گیری درباره اجزای برنامه درسی و باز هم تعامل، تفسیر، تصمیم‌گیری.
طرفداران الگوی تعاملی معتقدند برنامه درسی یک جریان پویا است و ارتباط بین عناصر درسی یک ارتباط خطی نیست. نقطه آغاز برنامه‌ریزی در این الگو با توجه به ویژگی های فراگیران آغاز می‌شود و به عبارت دیگر، دنبال کردن شیوه خطی و سیستماتیک در این الگو مورد نظر نیست. الگوی تعاملی در جریان برنامه‌های درسی بین برنامه‌ریزان درسی، معلمان و فراگیرام، نوعی تبادل و ارتباط متقابل فراهم می‌کند. برنامه‌ریزان و متخصصان آموزشی که از این الگو استفاده می‌کنند ممکن است به جای هدف‌ها، نقطه آغازین کار خود را انتخاب محتوا و سازمان‌دهی آن قرار دهئد.
در الگوی مبتنی بر هدف، تأکید بر موضوع و ساختار دانش است، اما در الگوی تعااملی بیشتر به جریان یادگیری و فراگیران اهمیت داده می‌شود.
توالی نیز در الگوی تعاملی رعایت می‌گردد. یعنی چنانچه تغییری در سازمان‌دهی تجربیات یادگیری صورت گیرد این تغییر و دگرگونی در سایر عناصر برنامه‌ریزی درسی صورت خواهد گرفت.
یک مثال برای برنامه‌ریزی درسی از طریق الگوی تعاملی ارایه می شود. اگر «مطالعات اجتماعی» موضوع درس باشد، برنامه‌ریزی درسی ممکن است مطابق الگوی تعاملی برنامه درسی با روش تدریس و سازماندهای تجربیات یادگیری قرار گیرد و تأکید شود که تمامی دانش‌آموزان به استفاده از روش «ایفای نقش» بپردازند.
گام بعدی تعیین هدف رفتاری است که ممکن است به صورت زیر بیان شود: دانش‌آموزان بتوانند از طریق ایفای نقش ارزشها و پنداشتهای خود را بیان کنند.
برنامه‌ریز در الگوی تعاملی می‌تواند تصمیمات خود را تغییر دهد. برای مثال اگر متوجه شود که روش ایفای نقش برای دانش‌آموزان نتیجه مؤثری نداشته است، از روشهای دیگر استفاده می‌کند. بنابراین مراحل برنامه‌ریزی درسی در الگوی تعاملی ممکن است به صورت زنجیری با حلقه‌های تکراری باشد.
برنامه‌های تربیت بدنی در سیر تکاملی خود الگوهای متعددی را تجربه کرده است. هر الگوی ارائه شده با چهارچوب خاص خود تأثیراتی بر برنامه‌ریزی تربیت بدنی بر جای گذاشته است. برنامه‌ریزی در تربیت بدنی امروز نتیجه بکارگیری و تلفیق مناسب این الگوها می‌باشد. هدف کلی این الگو تسهیل در برنامه‌ریزی درس تربیت بدنی در مدارس است. هر کدام از الگوها با دیدگاهی ویژه هدف خاصی را دنبال می‌کند. در الگوی خاص رشد و تکامل حیطه‌های رفتاری است. در الگوی دیگر هدف خودشناسی و رشد شخصیت فرد مطرح می‌گردد و الگو بیشترین تأکید را بر یادگیری چگونگی حرکت با بهره‌مندی از فضا و بدن در کودکان دارد. آنچه در این الگوها حائز اهمیت است استفاده کاربردی از این الگوها می‌باشد.
کلی و ملوگرانو (Kelly & Melograno, 2004) ده الگوی برنامه‌ریزی درسی برای تربیت بدنی را از منابع مختلف و از نظر متخصصان تربیت بدنی نام برده‌اند.

برنامه ریزی درسی در پایه های ابتدایی

شاید تصور کنید که برنامه ریزی برای دانش آموزان ابتدایی کاری ساده و راحت است اما باید بدانید که برنامه ریزی اشتباه عمل کردن به آن را ناممکن می‌کند و انجام دادن برنامه را به کاری زجرآور برای دانش آموز مبدل می‌سازد. به همین دلیل در طراحی یک برنامه ریزی تحصیلی باید به موارد زیر توجه کنید:

ادامه نوشته

برنامه ریزی تحصیلی در دوره ابتدایی(۲)

شاید طراحی برنامه‌ریزی تحصیلی دوره ابتدایی برای شما ساده به نظر برسد، اما اینطور نیست! باید اصول و ویژگی‌های خاصی را زمان تنظیم برنامه مدنظر داشته باشید تا دانش‌آموز را از درس خواندن زده نکند.

ادامه نوشته

برنامه ریزی تحصیلی در دوره ابتدایی (۱)

وقتی حرف از برنامه‌ریزی کردن برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی به میان می‌آید، یک سوال به ذهن همه می‌رسد: مگر چقدر درس و مبحث در این دوره وجود دارد که به برنامه‌ریزی نیاز باشد؟! اصلاً نباید از برنامه‌ریزی دوره ابتدایی تعجب‌زده شوید؛ اتفاقاً باید این را بدانید که بچه‌ها از همین سن‌وسال نظم داشتن، زمان‌بندی و اولویت‌بندی بین کارها را آموزش می‌بینند.

ادامه نوشته

رویکرد ها و روش های برنامه ریزی در کلاس های چند پایه

منظور از رویکرد در واقع اصول نظری حاکم بر دیدگاه روان‌شناختی یادگیری مورد قبول است. برنامه ریزی نیز مقدم بر همه تلاش ها و اقدامات است، زیرا این برنامه ها هستند که نوع تصمیمات و فعالیت های لازم را برای دستیابی به اهداف مورد نظر تعیین می کنند. در این نوشتار به چندین رویکرد و روش های برنامه ریزی در کلاس های چند پایه اشاره می کنیم.

ادامه نوشته